Aandacht
©Danique IJsselstein, Hersencentrum 2008
“Everyone knows what attention is. It is the taking possession by the mind, in clear and vivid form, of one out of what seems several simultaneously possible objects or trains of thought… It implies withdrawal from some things in order to deal effectively with others.”
William James, Principles of Psychology, 1890
William James, een van de eerste grote psychologen, formuleerde de beroemde bovenstaande definitie van aandacht. Al jarenlang is aandacht een van de meest onderzochte onderwerpen. Het speelt een belangrijke rol bij het waarnemen, denken, handelen en (her)leren van vaardigheden. Bij aandacht kan onderscheid worden gemaakt in: activatie- of arousalniveau, gerichte aandacht, verdeelde aandacht en volgehouden aandacht.
Activatie- of arousalniveau
Iemand presteert optimaal wanneer het activatie-, arousal-, of alertheidniveau gemiddeld is.
Bij onverwachte prikkels is men in staat het activiteitenniveau te verhogen of langere tijd op voldoende hoog niveau te houden.
Mensen met een verminderd activatieniveau vallen regelmatig in slaap wanneer zij niet geactiveerd worden, of de aandacht vermindert opvallend tijdens handelingen of een gesprek. Mensen met een verhoogd activatieniveau zijn onrustig, kunnen moeilijk stilzitten, zijn prikkelbaar en voortdurend op zoek naar nieuwe stimuli.
Gerichte (selectieve) aandacht
Bij een goede gerichte aandacht richt men de aandacht op één taak en laat men zich niet afleiden door onbelangrijke prikkels.
Bij stoornissen in de gerichte aandacht is de persoon niet of onvoldoende in staat om irrelevante of minder relevante informatie te onderdrukken. Van een verhoogde afleidbaarheid is sprake wanneer de persoon zich tijdens een taak of het uitvoeren van handelingen regelmatig laat afleiden door onbelangrijke prikkels zoals geluiden op de gang of een voorbijrijdende auto. Een verminderde gerichte aandacht zal vooral naar voren komen in een drukke of meer complexe omgeving.
Verdeelde aandacht
Verdeelde aandacht is de mogelijkheid om te reageren op meer dan één taak tegelijkertijd of op verschillende elementen tegelijkertijd binnen een complexe taak. Hierbij kan het zowel gaan om externe informatie (gebeurtenissen in de omgeving), als om informatie die intern is opgeslagen (denk- of geheugenprocessen). Verdeelde aandacht speelt ook een rol bij het uitvoeren van meerdere geautomatiseerde taken naast elkaar.
Personen met een stoornis in de verdeelde aandacht hebben moeite om meerdere taken tegelijkertijd uit te voeren. De persoon kan bijvoorbeeld niet tegelijkertijd een gesprek voeren en lopen of andere activiteiten van het dagelijks leven.
Volgehouden aandacht
Bij een ongestoorde volgehouden aandacht kan men de aandacht voor de duur van een (deel)activiteit gericht vasthouden, bijvoorbeeld tijdens een gesprek.
Personen met een stoornis in de volgehouden aandacht hebben moeite om hun aandacht gericht vast te houden, dus om zich te concentreren op een taak. Tijdens een relatief korte taak lukt het vaak nog wel. In het dagelijks leven heeft men echter vaak te maken met tijdsdruk en een veelheid aan informatie, waardoor het moeilijker wordt de aandacht gericht vast te houden. Stoornissen in volgehouden aandacht uiten zich vaak in een versnelde vermoeibaarheid en een verminderde energie.
Bronnen
Consortium Cognitieve Revalidatie, Richtlijn Cognitieve Revalidatie Niet-aangeboren Hersenletsel. Z.pl.: Consortium Cognitieve Revalidatie, 2007.
Zomeren A.H., van & Brouwer, W.H., Clinical Neuropsychology of Attention. New York: Oxford University Press, 1994.
